Tarihsel Gelişimi
Tarihsel süreç dinamik bir yapıya sahiptir ve insanların yaşam tarzları zaman içinde değişiklik göstermiştir. Toplumsal ve ekonomik dönüşümler bu değişikliğin en önemli göstergeleridir. Yaşanan dönüşümlerin temelinde insan ihtiyaçları yatmaktadır. Aynı şekilde gelişen teknoloji ve yeni buluşlar ile farklı üretim ve tüketim modelleri oluşmuştur. Yaşanan dijital dönüşüm bilgi toplumunu doğurmuş ve farklı çalışma şekilleri oluşmaya devam etmiştir. Vasıfsız iş gücüne duyulan ihtiyacın azalması ve daha az çalışanın daha çok iş yapmaya başlaması, bilgi toplumunun iş dünyasına getirdiği en önemli iki değişim olmuştur. Ayrıca aynı işi sürekli yaptıran çalışma modelleri, standartlaşma ve uzmanlaşmayı beraberinde getirmiş, bunun sonucunda çalışanlarda işe yabancılaşma sorunu yaşanmıştır. İşletmelerin bu noktada nitelikli iş gücü ihtiyacı doğmuş, buna bağlı olarak istihdam şekilleri değişmiştir.
İstihdam Bürolarının Ortaya Çıkış Süreci
Dönüşümler sadece teknolojik alanda olmamış; ekonomik, politik ve sosyal alanda da yenilenmeyi beraberinde getirmiştir. Bu yenilenmeler sonucu iş gücü piyasası hareketlenmiş, işletmelerin en önemli amacı etkinlik ve verimliliği arttırarak sürekliliği sağlamak olmuştur. Artan rekabet koşulları ile işletmelerin dönüşümlere adaptasyonu zorlaşmıştır. Küreselleşmenin olumsuz getirilerinden biri olarak ekonomik krizler yaşanmaya başlamış ve işsizlik hızla artış göstermiştir. Çalışma hayatının yeniden düzenlenmesi zorunluluk haline gelmiş ve işletmeler yeni politikalar ile işsizlik sorununu çözmeye çalışmıştır. Uygulanan bu yeni politikaların başında “Özel İstihdam Büroları” gelmektedir.
Akdoğmuş’a göre “Özel İstihdam Büroları, iş hayatında yaşanan temel sorunlara çözüm üretmek amacıyla devletler tarafından aktif olarak kullanılan bir seçenektir. Bürolar, özel hukuk koruması altında, belirli sözleşme çerçevesinde, bir ücret karşılığında iş gücü piyasasında iş arayanlarla işgücü arayanlara aracılık hizmeti sağlayan, ağırlıklı olarak kar amacı güden ve bu doğrultuda çalışan kuruluşlar olarak ortaya çıkmış ve giderek yaygınlaşmıştır.”
Çalışma Koşulları
Bürolarının aracılık faaliyetlerinde iş arayanlardan herhangi bir ücret talebi yoktur. Müşteri konumunda işverenler bulunmaktadır. Faaliyet alanları yalnızca seçme ve yerleştirme ile sınırlı değildir. Aynı zamanda çalışanlara kariyer yolculuklarında destek olurken; işverenlere ve yöneticilere de danışmanlık hizmeti vermektedir.
Uluslararası Çalışma Örgütü’nün araştırmasına göre 5 kategoride toplam 16 farklı büro bulunmaktadır.
Bu büroların çeşitlerinden bazıları Aracı Bürolar, Ücretli İstihdam Büroları, Vasıflı Eleman Sağlayan Bürolar, Geçici İstihdam Büroları, Yurtdışı İstihdam Büroları, Personel Kiralama Büroları, İş Arama Danışmanlıkları, Personel Yönetim Danışmanlıkları, Kariyer Yönetimi Büroları, Eğitim Ve İşe Yerleştirme Kuruluşlarıdır.
Büroların kurulmasında asıl amaç işsizliğin azaltılmasıdır. Bu yüzden aracı faaliyetleri yürüten kişiler, iş arayanların potansiyelini yüksek tutarak doğru kişiler ile doğru pozisyonu eşleştirebilmeli ve yetenek yönetimi konusunda yetkin olmalıdır.
İşkur ve Özel İstihdam Büroları Arasındaki İlişki
İşkur’da yer alan tanım ve verilere göre;
“İşkur, Türkiye’de mevcut iş gücünün ekonomiye kazandırılması ve işsizliğin önlenmesine yardımcı olabilmek için sigorta işlemlerini üstlenen ve özel hukuk kuralları çerçevesinde faaliyet gösteren bir kamu kuruluşudur. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bağlı çalışır.”
“İşkur ve Özel İstihdam Büroları arasındaki yasal ilişki, 4857 sayılı İş Kanununun 7. ve 90. maddeleri, 4904 sayılı Türkiye İş Kurumu ile İlgili Bazı Düzenlemeler Hakkında Kanunun 17-20. maddeleri, Özel İstihdam Büroları Yönetmeliği ve Özel İstihdam Büroları Genelgesi’ne dayanmaktadır.”
İşkur’a bağlı çalışan büroların belirli kuralları yerine getirme zorunluluğu vardır. Harekete geçmeden önce başvuru koşullarını tamamlamak gerekmektedir. Daha sonra teminat mektubu imzalanmalıdır. İmza yetkisi temsil ve ilzama yetkili olan kişidedir. Yapılan başvurular kurum tarafından değerlendirilir ve 30 gün içinde sonuçlandırılır. İzinler verildikten sonra bürolar iş ve işçi bulmaya başlayabilmektedir. Verilen izinler bazı şartlarda geçersiz kalabilmektedir. Özel İstihdam Bürolarının teftiş denetim ve soruşturmaları Bakanlık Müfettişlerince yapılmaktadır.
“2019 yılı verilerine göre İşkur’a bağlı çalışan Özel İstihdam Büroları yaş gruplarına göre, 25.287 açık işe toplam 20.173 kişi yerleştirmiştir. Özellikle 20-24 yaş aralığında işe yerleştirme oranı yaklaşık %28’dir.”
Sonuç Olarak:
Özel İstihdam Büroları istihdamın kayıt altına alınabilmesi, işgücünün yasal haklarının takip edilebilmesi ve özellikle genç nüfusun iş hayatına girişinin kolaylaştırılması noktalarında toplumsal ve ekonomik açıdan oldukça önemli bir rol oynamaktadır. Bunların yanında sürekli istihdam sağlayarak ve süreci takip ederek zaman ve maliyet tasarrufu sağlaması, finansal destekte bulunması, çalışan-işveren arasında yasal bir zeminde iş ilişkisi kurulmasından dolayı işverenler tarafından da tercih edilen bir uygulamadır.
Pınar Ezgi Güngör