İş Kanunu, iş hukuku ile ilgili düzenlemelerin temelini oluşturmaktadır. İşveren ve çalışanların hak, sorumluluk ve yükümlülüklerini düzenleyen ve bunları belirli kurallara bağlayan kanuna 4857 sayılı İş Kanunu denmektedir. İş Kanunu 2003 yılında yürürlüğe girmiştir. Bu kanunda işçi, işveren, işyeri, iş sözleşmesi gibi kavramlar açıklanmıştır. İşveren ve işçinin hakları ve yükümlülükleri belirlenmiştir.
4857 sayılı İş Kanunu 9 bölümden oluşmaktadır.
Bunları sıralayacak olursak;
- Genel Hükümler
- İş Sözleşmesi Türleri, Feshi
- Ücret
- İşin Düzenlenmesi
- İş Sağlığı ve Güvenliği
- İş ve İşçi Bulma
- Çalışma Hayatının Denetimi ve Teftişi
- İdari Ceza Hükümleri
- Çeşitli, Geçici ve Son Hükümler
İşveren için; ücret ödeme, işçiye çalışması için gerekli araç ve donanımı sağlama, işçiyi koruma, işçiye doğum izni ve kanun ile belirtilerin diğer izinleri sağlama, eşit davranma ve hakkaniyeti gözetme gibi yükümlülükler bulunmaktadır. Çalışanlar için örnek verecek olursak; belirtilen şekilde ve saatlerde çalışmak, iş yerinin kurallarına uymak gibi sorumluluklar mevcuttur. Bu ana başlıkları işveren ve çalışan açısından inceleyelim.
Peki, bilinmesi gereken en önemli işçi hakları nelerdir?
- İşe İade Hakkı
- Kıdem Tazminatı Hakkı
- İhbar Tazminatı Hakkı
- Fazla Çalışma Ücreti Hakkı
- Yıllık İzin Hakkı
- Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti Hakkı
- Hafta Tatili Ücreti Hakkı
- Asgari Geçim İndirimi Hakkı
- Ayrımcılık Tazminatı Hakkı
- Sendikal Tazminat Hakkı
- Mobbing Nedeniyle Manevi Tazminat Hakkı
- İşsizlik Ödeneği Hakkı
İhbar Tazminatı için gerekli olan ihbar süreleri aşağıdaki gibidir:
- Altı aydan az çalışanlar için iki hafta,
- Altı aydan bir buçuk yıla kadar çalışanlar için dört hafta,
- Bir buçuk yıldan üç yıla kadar çalışanlar için altı hafta,
- Üç yıldan fazla çalışanlar için sekiz haftadır.
İşveren hakları nelerdir?
- İşverenin Ücret Ödeme Borcu
- İşverenin İş Araç ve Malzemelerini Sağlama Borcu
- İşverenin İşin Görülmesinin Gerektirdiği Her Türlü Gideri Karşılama Borcu
- İşverenin Taşıma Araçlarının ve Masraflarının Karşılaması Borcu
- İşverenin İşçinin Kişiliğini Koruması Borcu
- İşverenin Hafta Tatili ve İş Arama İzni Verme Yükümlülüğü
- İşverenin Yıllık İzin Verme Yükümlülüğü
- İşverenin Hizmet Belgesi Verme Yükümlülüğü
- İşçinin Telif Hakları
- İşverenin Eşit Davranma Borcu
- İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Tedbirlerine Uyma Borcu
Bunlara ek olarak; İş Hukuku yükümlülüklerine uyulmamasının hukuki ve cezai yaptırımları da bulunmaktadır. Bu Kanun, İş Kanunu’nun 4. Maddesindeki istisnalar dışında kalan bütün işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ve çalışanlarına bakılmaksızın uygulanmaktadır. İşveren, işçi hakları ve yükümlülükleri, işçi ve işverenlerin davalarında yaşayacakları genel sorunların ve avantajların belirlenmesinde oldukça önem taşımaktadır. Bu nedenle işveren ve çalışanların İş Kanunu ve haklarını bilmesi gerekmektedir.
Çoğu çalışan haklarını bilmemesi nedeni ile bazı haklarından mahrum kalmaktadır. Bu nedenle, işverenler çıkarlarını gözetmeksizin çalışanlara İş Kanunu ve haklarına ilişkin eğitimler vermelidir. Ülkemizdeki birçok kurum bu noktada çalışanlarını bilinçlendirmektedir.
Dilara Canbaz